Filharmonia krakowska

Pierwsze wzmianki o próbach tworzenia profesjonalnej orkiestry symfonicznej w Krakowie pochodzą z końca wieku XVIII. Jednak Orkiestra Symfoniczna - o statusie zawodowego zespołu pod kierownictwem Feliksa Nowowiejskiego - powstała dopiero w 1909 i działała aż do września 1939 roku. W okresie swojego trzydziestoletniego istnienia była agendą Związku Zawodowego Muzyków Polskich w Krakowie, zrzeszając muzyków zawodowych pracujących w różnych lokalach, kawiarniach i w niemych kinach. Związek miał na celu obronę interesów bytowych zrzeszonych muzyków, dbałość o poziom artystyczny ich produkcji oraz propagowanie w społeczeństwie kultury muzycznej poprzez organizowanie koncertów symfonicznych.

W czasie I wojny światowej Związek zawiesił działalność. Po reaktywacji w 1919 roku powstał 80-osobowy zespół, który jako Orkiestra Symfoniczna 18 maja tego roku zainaugurował działalność koncertową występem dla uczczenia 100. rocznicy urodzin Stanisława Moniuszki. W pierwszych latach po reaktywacji zespół koncertował sporadycznie, jednak w kolejnych sezonach liczba koncertów systematycznie wzrastała, zwłaszcza po dotacji Magistratu w początkach lat dwudziestych. Zdarzało się, że w sezonie koncertowym bywało nieraz ponad 20 imprez. W tym okresie orkiestra najczęściej występowała pod batutą takich mistrzów jak: Zdzisław Górzyński, Piotr Stermich-Valcrociata, Bolesław Wallek-Walewski, Adam Dołżycki, Walerian Bierdiajew. W programach figurowały symfonie: Haydna, Beethovena, Berlioza, Brahmsa, Czajkowskiego, uwertury i poematy symfoniczne: Liszta, Karłowicza, Straussa, Debussy'ego i wiele innych utworów symfonicznych. Wykonywano również koncerty instrumentalne, a także dzieła oratoryjne.

W roku 1937 Zarząd Towarzystwa Muzycznego utworzył w swoich ramach samodzielną sekcję o nazwie Filharmonia Krakowska. Po rezygnacji Towarzystwa z tej agendy, inicjatywę przejęło Krakowskie Biuro Koncertowe Eugeniusza Bujańskiego, prowadzące zawodowy impresariat muzyczny i organizujące koncerty na własny rachunek. Zespół pod nazwą Krakowska Orkiestra Symfoniczna koncertował aż do wybuchu II wojny światowej – po raz ostatni 21 V 1939 pod dyrekcją Bronisława Wolfstahla. Wykonano wówczas V Symfonię Beethovena oraz Koncert skrzypcowy E. Młynarskiego wraz z solistką Ireną Dubiską.

Podczas wojny, na rozkaz Generalnego Gubernatora Hansa Franka w lipcu 1940 roku powstała tzw. Filharmonia Generalnego Gubernatorstwa. Orkiestrę Filharmonii GG tworzyli polscy muzycy zawodowi (wybitni instrumentaliści, profesorowie szkół muzycznych, byli członkowie Filharmonii Poznańskiej i Warszawskiej). Jedynym Niemcem w zespole był koncertmistrz I skrzypiec, Fritz Sonnleitner. Orkiestrą dyrygował najpierw Hans Rohr, II dyrygentem był Rudolf Erb. Po nagłej śmierci Rohra stanowisko dyrygenta otrzymał w 1942 r. Rudolf Hindemith (brat kompozytora Paula Hindemitha), a w 1944 r. Hans Swarowsky. W ówczesnych warunkach orkiestra stanowiła dla muzyków pewnego rodzaju enklawę. Dzięki legitymacjom muzycy unikali wywózek na roboty do Reichu, powołań do Baudienstu oraz transportów do Oświęcimia. Ten niewątpliwy immunitet był zasługą Rohra, dla którego muzyka i muzycy stanowiły największą wartość. Repertuar tamtych czasów obejmował głównie muzykę kompozytorów niemieckich i austriackich, m.in.: Bacha, Mozarta, Beethovena, Brahmsa, Straussa, ale od roku 1942, po zniesieniu zakazu wykonywania utworów kompozytorów polskich grano też muzykę narodową: Kurpińskiego, Chopina, Moniuszki, Noskowskiego, Karłowicza, Żeleńskiego, itd. Paradoksalnie, mimo tak trudnych warunków pracy i życia pod presją okupanta, orkiestra ta była jedną z najlepszych orkiestr europejskich w tym czasie jako „zespół znakomity o imponującej spoistości i zdolności ekspresyjnej”.

Po II wojnie światowej Filharmonia Krakowska powstała jako pierwsza w Polsce. Pierwszy koncert orkiestry symfonicznej miał miejsce 3 lutego 1945 r., wkrótce dołączył chór mieszany, a w dalszej kolejności także chór chłopięcy. Dysponując tak rozbudowanym aparatem wykonawczym, specyfiką repertuaru Filharmonii Krakowskiej stały się oratoria, regularnie prezentowane w bieżących programach (często w zabytkowych kościołach Krakowa) oraz w programach licznych światowych festiwali muzyki sakralnej. Jako ambasador kultury polskiej za granicą, Filharmonia Krakowska zasłużyła się szczególnie wykonując dzieła Karola Szymanowskiego - swego patrona od 1962 roku i Krzysztofa Pendereckiego. W Europie i świecie Filharmonia Krakowska obecna jest od przeszło 40 lat. Jej zespoły koncertowały w ponad 30 krajach - niemal we wszystkich krajach europejskich oraz w Iranie, Japonii, Kanadzie, Korei Płd., Libanie, Turcji i USA.

Budynek

Gmach użytkowany przez Filharmonię Krakowską od chwili jej zaistnienia, czyli od lutego 1945 r., ukończony został w1931 r. jako Dom Katolicki wg projektu Józefa Pokutyńskiego. Głównym inicjatorem budowy był Kardynał Książę Adam Sapieha. Twórcy projektu kierowali się wzorem słynnego budynku, o podobnym przeznaczeniu - Maison du Peuple w Brukseli zaprojektowanego w 1897 r. przez Viktora Horta. Elewacja budynku i sala koncertowa mają charakter neobarokowy, w odróżnieniu od pozostałych pomieszczeń utrzymanych w stylistyce modernizmu. 

Konstrukcja gmachu opiera się na kształcie litery L. W trosce o efekt estetyczny budynku widocznego od strony ulicy Franciszkańskiej i Plant, zaprojektowano front elewacji tworzący najważniejszy element architektury gmachu. Kubatura budynku to 24.000 metrów sześciennych, powierzchnia użytkowa - 4.550 metrów kwadratowych. Fasadę budynku filharmonicznego zwieńcza kartusz z herbem "Trzy Korony".
Sala widowiskowa (20 x 28 m) licząca 693 miejsca jest największą salą koncertową Krakowa. Usytuowana od strony ul. Zwierzynieckiej, gdzie przewidziano także wyjścia dla publiczności. Głównym elementem jej wystroju - a zarazem najokazalszym instrumentem Filharmonii - są organy firmy Johannes Klais - Orgelbau Bonn (przekazane do użytku w październiku 1996 r. w miejsce spalonych w pożarze budynku w grudniu 1991 organów firmy VEB Postdamer Schuke - Orgelbau). Oprócz sali koncertowej Filharmonia dysponuje także dwiema salami przeznaczonymi do muzykowania kameralnego (Sala Złota, Sala Błękitna - w której 15.10.1938 debiutował jako poeta Karol Wojtyła, Jan Paweł II).