Młynówka Królewska - zagubiona rzeka

[PL]

Zapraszamy na spacer wzdłuż historycznego koryta Młynówki Królewskiej, która dostarczała wodę do młynów, nawadniania, systemu fos obronnych oraz drewnianych akweduktów miejskich dla Krakowa.

Pierwsze wzmianki o Młynówce Królewskiej pochodzą z XIII w., gdy postanowiono doprowadzić wody Rudawy z Mydlnik do centrum Krakowa ziemnym akweduktem w celach gospodarczych, pitnych i obronnych. Woda została doprowadzona wówczas aż do kościoła dominikanów przemierzając Rynek Główny w poprzek.

W 1327 r. król Władysław Łokietek zlecił budowę w Mydlnikach jazu spiętrzającego wodę w Rudawie, a także całego systemu zaopatrzenia w wodę nie tylko Krakowa, ale tez podkrakowskich wsi, pobliskich stawów hodowlanych oraz młynów wodnych, z których największymi były:

Dolne Młyny – miedzy obecnymi ulicami: Krupnicza, Skarbowa, Czysta i Dolnych Młynów,

Górne Młyny – w rozwidleniu obecnych ulic: Łobzowskiej i Garbarskiej.

Dzięki znajdującemu się przy dzisiejszej ulicy Asnyka rurmusowi (urządzeniu windującemu kolami młyńskimi wodę), woda płynęła systemem drewnianych wodociągów do całego miasta, a od 1533 r. nawet do komnat królewskich na Wawelu.

Ponadto wody Młynówki zasilały fosy obronne wokól Starego Miasta w miejscu dzisiejszych plant, a inne liczne jej rozlewiska stanowiły dodatkowa zaporę dla nieprzyjaciela. Ten częściowo naturalny system obronny miasta został zniszczony wraz z systemem zasilającym miasto w wodę pitna przez Szwedów podczas potopu w 1655 r. W rezultacie aż do początku XX w. krakowianie zaopatrywali się w wodę jedynie bezpośrednio ze studzien.

Decyzje o zasklepieniu koryta Młynówki podjęto po powodzi w 1903 r, podczas której jej cofki wyrządziły najwięcej zniszczeń w centrum Krakowa. W latach 1910-1912 przekierowano Rudawe na jej dzisiejszy obwałowany kanał uchodzący do Wisły na Bulwarze Rodla w okolicy klasztoru norbertanek. Powstał on na długo przed tym, bo w XVII w., zasilając w wodę folwarki klasztorne oraz stawy hodowlane.

W latach 1964-1966 Młynówka Królewska została w większości zasypana, częściowo skanalizowana, a częściowo zachowano jej otwarte koryto. W jej miejscu znajdują się obecnie parkowe ciągi zieleni z drzewostanem lęgowym upamiętniające historyczny przebieg rzeki.

Tekst i zdjęcie z: https://www.geocaching.com/geocache/GC2V022

[EN]

We invite you for a walk along historical path of Royal Leat (trench) conveying water to a mills, irrigation system, defense system and fresh water-supply for the Cracow city.

The first mention of the Royal Leat (a trench conveying water to a mill wheel ) called "Mlynówka Królewska”come from the thirteenth century, when it was decided to bring water from the Rudawa river to the city center using ground aqueduct for commercial purposes, drinking, and defense. Water has been brought down to the Dominican church traversing across the Main Market Square.

In 1327 King “Wladyslaw the Short” commissioned the building of a weir in Mydlniki on Rudawa river, as well as the entire water supply system not only to Cracow but also the villages, nearby ponds and water mills, of which the largest were:

Lower Mills - between the present streets Krupnicza, Skarbowa, Czysta i Dolnych Mlynów,

Upper Mills - in the fork of the existing streets Garbarska and Lobzowska.

Thanks to water elevating device (using water wheels) which was located at today's Asnyka street, the water flowed to a system of wooden water pipes throughout the city, and since 1533, even to the royal chambers at Wawel castle. In addition, the leat waters supplied defensive moat around the Old Town at the Planty today, and  its numerous backwaters provided additional barrier to the enemy.

This semi-natural defense system of the city was destroyed along with the drinking water system by the Swedes during the flood attack in 1655. As a result, until the early twentieth century Cracow citizens were provided with water only directly from wells.

The decision bury the leat's trough was taken after the flood in 1903, during which it caused the most damage in the city center. In the years 1910-1912 the Rudawa river was redirected to its present embanked channel escaping into the Vistula River in the vicinity of the Norbertine monastery. The channel was created earlier in the seventeenth century to supply water monastic granges and fish ponds.

In the years 1964-1966 Royal Mlynowka was largely buried, partially canalized and partly maintained in its open trough. In its place are green areas with parks and trees commemorating the historical course the river.