Forty Krakowskie

Na terenie Krakowa i Małopolski jest tyle pięknych i cennych zabytków dziedzictwa narodowego, które wymienia się w podręcznikach historii i przewodnikach. Ale są też takie o których mało się wspomina. Są nimi forty Twierdzy Kraków.

Fort Mydlniki - w maju

Inne obiekty tego typu są w Europie rzadkością, co czyni forty krakowskie tym bardziej cennymi. Niestety czas jest nieubłagany, nawet potężne forty, które jeszcze kilka lat temu były w doskonałym stanie - dziś są ruiną. Te zas, które przedstawiają jeszcze jakąś wartość są rozkradane w zasadzie za przyzwoleniem władz miasta, które poza pobożnymi życzeniami nic nie robią by ratować te zabytki. Twierdza nigdy nie zdobyta przez wroga, dziś obdarta z godności (rozkradana przez złomiarzy) zapewne nie przetrwa następnych stu lat.

Na szczęście pasjonaci szukania skarbów "okeszowali" forty, dzięki czemu kolejna grupa pozytywnych fanatyków odwiedza te cudowne miejsca. Oprócz oczywiście pasjonatów fortów jako takich (a ich w Krakowie nie brakuje)

Fort Kleparz

Wybrałam się dziś w odwiedziny kilku z nich...

Fort kleparski jest częściowo zagospodarowany. Jest tu rozlewnia win, parking, a także niedawno otwarty Klub Muzyczny Forty Kleparz, znajdujący sie w środkowej kaponierze. Niemniej jednak na murach wokół wiszą ostrzeżenia, ze nie należy się zbliżać, bo mury groza zawaleniem.

Drugi z odwiedzonych dziś fortów, znajduje się nieopodal - naprzeciwko, rzec można, bramy Cmentarza Rakowickiego. Fort Luneta - bo o nim tu mowa - został nawet okeszowany z dwóch stron. Jedna skrzynka znajduje się od strony dość mocno zaniedbanej (niestety) i odwiedzanej głównie przez lokalny element. Druga - znajduje się po stronie, niekoniecznie odnowionej, ale jednak jako tako zagospodarowanej.

"Fort reditowy numer 12 zwany inaczej Lunetą Warszawską lub Bastionem IVa. Powstał w latach 1850 - 1856. Bronić miał miasta od strony północnej, gdzie znajdowała się droga na Warszawę. Jest najstarszym w pełni zachowanym fortem Twierdzy." - tekst z opisu skrzynki nr  GC3PYPK

Trzeci fort okoliczny to Lubicz. A właściwie jego resztki. Fort został zburzony w latach 50-tych, a odrestaurowano go dopiero w XXI w. - tj: 2006-2007, kiedy to remontowano Rondo Mogilskie (dziś: tylko z nazwy) Po forcie pozostały tylko fundamenty i fragmenty murów, które podobno dalej niszczeją.

Poniżej zaś znajdziecie tekst strongold'a, publikowany na stronie http://www.twierdza.art.pl/, na którą serdecznie zapraszam. Ty tylko ogólny tekst, na stronie autora jest bodaj wszystko co ludzkość krakowska wie na temat swoich fortów...

=================================================================

Polska jest jedynym krajem w Europie, gdzie historia zebrała prawie wszystkie typy fortyfikacji na jednym obszarze. Nie ma w Europie drugiego takiego kraju, w którym istniałby przegląd ewolucji budownictwa obronnego. zasoby budowli obronnych są więc istotną częścią europejskiego dziedzictwa kulturowego.

Lata drugiej połowy XIX wieku i początek wieku XX stanowią okres przełomowy w dziejach fortyfikacji. W tym bowiem czasie drogą ewolucji następuje przejście od fortyfikacji nowożytnej reprezentowanej przez systemy poligonalny i bastionowy do fortyfikacji nowoczesnej, której przedstawicielem jest fortyfikacja rozproszona. Przełom to zatem nie mniejszy niż przejście od średniowiecznych baszt i basteji do nowożytnych bastionów. Na ten zaś okres przypada szczególnie silny rozwój fortyfikacji na terenie Polski.

Stosunki pomiędzy dotychczasowymi sojusznikami, państwami rozbiorowymi Polski: Austrią, Prusami i Rosją pogarszają się na tyle, iż granice pomiędzy nimi podlegają intensywnej fortyfikacji. W wyniku tej działalności przecinają ziemie Polski trzy pasy najnowocześniejszych na owe czasy, starannie rozbudowanych umocnień. Obszar południowo-wschodni, zwany, woczas  Galicją stanowi dla monarchii austro-węgierskiej rubież przygraniczną, określaną kryptonimem "R", będącą szczególnie ważnym "obszarem manewrowym" spodziewanego, "teatru wojny". Stąd też wznoszone tu fortyfikacje znalazły się w głównym nurcie ówczesnej europejskiej sztuki obronnej. Ich nieustanna modernizacja, wprowadzenie wszelkich najnowocześniejszych osiągnięć teoretycznych i technicznych spowodowała, iż można na nie obecnie patrzeć jako na rodzaj modelu fortyfikacji tego czasu.

Mimo dobrego stanu zachowania tych dzieł obronnych, badania nad nimi prowadzone były tylko dorywczo i fragmentarycznie.

Po niezrealizowanych w XVIII wieku planach Chastellera, zmierzających do zamienienia Krakowa na twierdzę, myśl stworzenia twierdz, powraca dopiero około lat dwudziestych XIX wieku, zmierzając do stworzenia obozów warownych w Krakowie, Przemyślu, Andrychowie, Wieliczce.

Kraków stanowi najlepszy punkt na obóz warowny. Zamyka główną linię operacyjną z Warszawy, flankuje drugą przez Tarnów idącą, kryje przejścia przez doliny Hornadu i Wagu oraz najkrótszą linię operacyjną na Vienna. Wymaga umocnień na obu brzegach Wisły i jest w Galicji pierwszym punktem do ataku. Najważniejsza rola po Krakowie przypada Przemyślowi, jako leżącemu w środku kraju w węzłowym punkcie, broniącym przejścia przez Carpathians, stąd określano go jako "Manovrierplatz a Cheval". Do powiązania tych punktów miał służyć Tarnów jako umocniony "Zwischenpunkt" z cytadelą. Podobna rola jak Przemyślowi przypada na zachodzie Zaleszczykom, na koniec Lwów miał pełnić zbliżoną rolę jak Tarnów, pomiędzy Przemyślem a Zeleszczykami. Plany te opierające obronę na zachodzie na linii podnóża Karpat Kraków-Przemyśl, zaś na wschodzie na linii Dniestru Przemyśl-Zaleszczyki, pozostały aktualne aż po pierwszą wojnę światową. Choć uległy pewnym zmianom, w głównym zrębie pozostały przy koncepcji z 1850 roku.

Na kanwie wytyczonego przez Komisję Hessa planu, rozwija się budowa fortyfikacji. Jak wspomniano już w 1845 r. planowano umocnienia Krakowa zachowując jako rdzeń kleszczową fortyfikację Kościuszki z 1794 r. W 1847 r. oznaczono punkty do umocnienia, zaś w r. 1849 rozpoczęto prace, które w 1850 r. Nabrały rozmachu, zaś w 1855 doprowadziły do ukończenia pierścienia fortyfikacji jako punktowej, półstałej tzw. "szkieletowej" z niezabudowanymi międzypolami i śródszańcem w postaci cytadeli na Wawelu. 

W roku 1849 Austriacy rozpoczęli prace fortyfikacyjne na Wawelu i przy kopcu Krakusa. 

12 kwietnia 1850 roku rozpoczęto kolejne prace fortyfikacyjne na rogatce warszawskiej i pod kopcem Kościuszki. Rdzeń twierdzy tworzył obwód wałów, uzupełniony od południa fortyfikacjami przyczółka mostowego w Podgórzu. Na przedpola rdzenia wysunięto w cztery strony świata samodzielne forty. Od zachodu na wzgórzu Sikornik znalazł się fort "Kościuszko". Panował on nad doliną Wisły i doliną Rudawy oraz nad drogami, które biegły tymi dolinami. Jego nietypowa budowa cytadelowa dostosowana była do walki w izolacji. Powstały standardowe forty redutowe: północny "Luneta Warszawska" i bliźniaczy wschodni "Luneta Grzegórzecka". Na południu fort "Krakus". Za fortem "Krakus"W linii rdzenia na skrzydłach Krzemionek wystawiono dwa forty wieżowe "Św. Benedykt" i "Krzemionki". Rolę cytadeli pełnił Wawel otoczony nowymi fortyfikacjami: murem z krenelażem, z wykorzystaniem starszego frontu kleszczowego od strony Wisły i średniowiecznych wież, z czterema neogotyckimi bramami, i z dwiema dużymi kaponierami od strony zabudowy miejskiej. Dzieła te zbudowano w latach 1850- 1857.

Wujek Dobra Rada:


Radzimy wziąć mocne buty, latarkę, linę, TOWARZYSZA i ZDROWY ROZSĄDEK !!! Większość fortów jest w ruinie i wejście do nich grozi niebezpieczeństwem.

Kopce Krakowskie

W Krakowie jako jedynym mieście Europy tradycja sypania kopców przetrwała aż do XX w. Obecnie na terenie Krakowa znajdują się cztery kopce. 

Najstarsze to kopiec Kraka (na Krzemionkach usypany w VII w. ma 16 m wysokości. Według legendy jest to mogiła założyciela Krakowa, księcia Kraka (jednak podczas  badań przeprowadzonych w latach trzydziestych nie odnaleziono żadnego szkieletu) i jego córki Wandy (tej, które wedle legendy, nie chciała Niemca).

 Trzecim, najbardziej znanym kopcem jest usypany w latach 1820-23 kopiec Kościuszki. Kopiec wzniesiono na wzgórzu św. Bronisławy, ma 34,1 m wysokości. Znajduje się w nim ziemia z pól bitewnych: Racławic, Maciejowic, Dubienki oraz z pobojowisk amerykańskich. W 1862 roku na szczycie osadzono granitowy głaz z napisem "Kościuszce". W 1856 roku Austriacy otoczyli kopiec fortyfikacjami. 

Najmłodszym z krakowskich kopców jest usypany na Sowińcu w 1936 roku kopiec Piłsudskiego, ma 38 m wysokości, wzniesiony został jako symbol niepodległości Polski. Zawiera w sobie ziemię z pól bitewnych z lat 1794-1945.

Kopce te przypuszczalnie mogły służyć jako strażnice lub miejsca kultu, na szczycie kopca Kraka odnaleziono resztki świętego drzewa pogan- dębu, a wzgórze wawelskie wraz z kopcami tworzy trójkąt równoramienny. 

Warszawskie znajdy keszerskie

Wydawało mi się, że skoro mieszkałam w Wawie, to i tych keszy znalazłam więcej. Ale wyszło ledwie 111 na geo, wliczywszy w to ostatnie poszukiwania, po imprezie firmowej - tzw. keszerskie powroty.
Szału zatem nie ma, ale bunkry są.
Na mapie niestety nie są widoczne kesze już zarchiwizowane, ale tak naprawdę... niewiele więcej wyszukałam :)
No i chyba na tym się nie skończy...

Mur Getta

Ocalały fragment muru Getta w Warszawie.

Po zakończeniu II wojny światowej praktycznie cały mur Getta został wyburzony. Zachowane trzy fragmenty znajdują się obecnie w podwórzach kamienic przy ulicy Złotej 62 i Siennej 55 oraz przy ulicy Waliców 11 (ściana kamienicy).

Fragment muru znajdujący się w podwórzu kamienicy przy ulicy Siennej 55 sięga około 3 metrów wysokości. Znajdują się na nim dwie tablice pamiątkowe, umieszczone dzięki inicjatywie Mieczysława Jędruszczaka (zmarłego w 2016). W murze znajduje się mały ubytek w postaci dwóch cegieł, które zostały przewiezione do Muzeum Holocaustu w Waszyngtonie, gdzie znajduje się kopia fragmentu muru getta warszawskiego z podwórka przy ul. Siennej 55.

Tekst i zdjęcie z:  https://www.geocaching.com/geocache/GC3HTBV_ghetto-wall-project-sienna

 

Treść tabliczki:

Mur Getta 1940-1943

W ślad za zarządzeniami niemieckich władz okupacyjnych getto zostało odcięte od reszty miasta dnia 16 listopada 1940 r. Otoczony murem obszar miał z początku około 307 ha, potem był zmniejszany; od stycznia 1942 r. dzielił się na tzw. duże i małe getto. Stłoczono tu około 360 tys. Żydów z Warszawy i około 90 tys. z innych miejscowości. Około 100 tys. osób zmarło z głodu. W lecie 1942 r. Niemcy wywieźli i zamordowali w komorach gazowych Treblinki około 300 tys. osób. 19 kwietnia 1943 r. wybuchło powstanie; do połowy maja powstańcy i ludność cywilna ginęli w walce i w płomieniach systematycznie palonego getta; resztę Niemcy zamordowali w listopadzie 1943 r. w obozach koncentracyjnych w Majdanku, Poniatowej i Trawnikach. Przeżyli nieliczni.
Pamięci tych, którzy cierpieli, walczyli i zginęli. Miasto Warszawa, 2008 r.

[EN]: A surviving fragment of the Warsaw Ghetto wall.

After the World War II, virtually all of the ghetto wall was demolished. Three preserved fragments are now in the courtyards of the houses at 62nd Złota Street, 55th Sienna Street and 11th Waliców Street (building wall).

A fragment of the wall located in the courtyard at 55th Sienna Street reaches about 10 feet (3 meters) tall. It contains two commemorative plaques placed thanks to Mieczysław Jędruszczak (deceased in 2016). The wall has a small cavity of two missing bricks, which were transported to the Holocaust Museum in Washington, where there is a copy of the Warsaw Ghetto wall at 55th Sienna Street.

The plaque's content:

Ghetto Wall 1940-1943

By order of the German occupation authorities, the ghetto was cut off from the rest of the city on November 16, 1940. The ghetto area, surrounded by a wall, was initially 307 hectares (759 acres); with time, it was reduced. Starting in January 1942, it was divided in two parts called the small and large ghettos. Approximately 360,000 Warsaw Jews and 90,000 from other towns were herded into the ghetto. Nearly 100,000 died of hunger. During the summer of 1942, the Germans deported and murdered close to 300,000 people in the gas chambers of Treblinka. On April 19, 1943, an uprising broke out in the ghetto. Until mid-May, fighters and civilians perished in combat or in the systematically burned ghetto buildings. The remaining population was murdered by Germans in November 1943 in the Majdanek, Poniatowa and Trawniki concentration camps. Only a few survived.

To the memory of those who suffered, fought and perished. The City of Warsaw, 2008.

Krakowski Szlak Techniki

Krakowski Szlak Techniki to pierwszy w Polsce miejski szlak turystyczny po dziedzictwie przemysłowym, a także jedenasta z kolei oznakowana trasa turystyczna w mieście. Na pierwszej trasie Szlaku o długości prawie 6 km (kolejne trasy są w trakcie przygotowywania) znajdują się najcenniejsze zabytki dziedzictwa przemysłowego Krakowa z drugiej połowy XIX i pierwszej połowy XX wieku, związanych z takimi branżami, jak komunikacja, energetyka, gazownictwo czy ochrona przeciwpożarowa. W epoce rozwoju przemysłowego miały one dla miasta duże znaczenie. 

 

Na otwartym w kwietniu br. pierwszym odcinku Szlaku znajduje się 16 obiektów, których zwiedzanie możemy rozpocząć od stacji kolejowej z zabytkowym budynkiem dworca, powstałym w latach 1844-1847, a zakończyć w fabryce Schindlera. Na trasie szlaku znalazły się m.in.: wiadukt drogowo-kolejowy i browar Gőtzów przy ul. Lubicz, elektrownia przy Teatrze Słowackiego, Kuźnia Zieleniewskich (najstarsza zachowana część fabryki Ludwika Zieleniewskiego z 1851 roku), strażnica pożarnicza przy ul. Westerplatte, Gazownia Miejska (wybudowana w latach 1856-1857), most Piłsudskiego i elektrownia podgórska (uruchomiona w 1900 roku). Każdy z obiektów oznakowany jest tabliczką informacyjną. Tabliczki te zostały specjalnie zaprojektowane na potrzeby oznakowania trasy i podkreślają jej specyficzny charakter (mają postać kół zębatych, w środku których znajdują się informacje o obiekcie i nazwa szlaku). Projekt powstał przy współpracy Muzeum Inżynierii Miejskiej, Wydziału Promocji i Turystyki Urzędu Miasta Krakowa przy wsparciu Krakowskiego Towarzystwa Ochrony zabytków Techniki oraz dzielnicy I.

•   Stacja kolejowa
•   Browar rodziny Gőtzów 
•   Przekop Talowskiego i wiadukt kolejowy 
•   Elektrownia teatru miejskiego 
•   Kuźnia Zieleniewskich 
•   Strażnica pożarnicza 
•   Wiadukt kolejowy 
•   Przepust drogowy przy ul. Miodowej 
•   Elektrownia krakowska
•   Zabytkowa zajezdnia tramwajowa 

Stara zajezdnia i pojazdy minionej epoki

Jednym z najciekawszych obiektów leżących na krakowskim Szlaku Techniki jest Muzeum Inżynierii Miejskiej, otwarte w 1998 r. Placówka mieści się w zabytkowej, ponad 100-letniej zajezdni, przeznaczonej dla pierwszego w mieście tramwaju konnego. Główną Ideą powstania muzeum było zaprezentowanie rozwoju przemysłowego od XIX w. oraz wyjaśnienie elementarnych praw fizyki rządzących światem. Dlatego ekspozycje są  skierowane nie tylko do dorosłych. Składająca się z 40 stanowisk wystawa interaktywna "Zabawy z nauką" to nie lada atrakcja dla dzieci i młodzieży. Można tu samemu lub razem z przewodnikiem przeprowadzać doświadczenia i dowiedzieć się m.in., dlaczego huśtawka się huśta, jak działa silnik elektryczny, na czym polega prawo Pascala albo jakie są właściwości magnezu. Miłośników środowiska naturalnego na pewno zainteresują ekologiczne sposoby wytwarzania energii elektrycznej. Muzeum chlubi się również kolekcją starych polskich motocykli i samochodów (jedna z niewielu w Polsce). są  tu m.in. eleganckie warszawy z Żerania, polskie Fiaty 126elx Town, zwane pieszczotliwie "maluchami" i wyprodukowany w 1936 r. Fiat 508 III Junak. Zgromadzono także unikalne w skali kraju prototypy polskich aut, które nigdy nie zostały wprowadzone do produkcji seryjnej, np. małolitrażowy Beskid 106 z 1984 r. czy samochód o nazwie Smyk z 1957 r. 

Muzeum Inżynierii Miejskiej ul. Świętego Wawrzyńca 15, tel. 012 421 12 42 www.mimk.com.pl

•   Gazownia Miejska 
•   Most Podgórski 
•   Most Piłsudskiego 
•   Bulwary wiślane 
•   Elektrownia podgórska 

Elektrownia podgórska znajduje się przy ulicy Nadwiślańskiej. Zbudowana w 1900 r. jako jedna z pierwszych komunalnych elektrowni w mieście, umożliwiła przejście z oświetlenia gazowego i naftowego na elektryczne. W 1915 r., gdy Podgórze przyłączono do Krakowa, elektrownię scalono z krakowską. Była wielokrotnie rozbudowywana i dostosowywana do pełnienia różnych funkcji, m.in. domu noclegowego dla bezdomnych, willi dyrektora zakładu sanitarnego, przychodni z poradnią przeciwgruźliczą i skórno-wenerologiczną. W czasie II wojny światowej Niemcy wykorzystywali dawne pomieszczenia łaźni z komorą dezynfekcyjną do przygotowywania transportów więźniów do obozów. Obecnie władze miasta planują zaadaptowanie elektrowni na siedzibę Muzeum Tadeusza Kantora.

•   Fabryka Schindlera

Historia fabryki rozpoczyna się w latach 30. XX w. Zbudowana przez polskich Żydów, nie przetrwała próby czasu i szybko zbankrutowała. W 1939 r. wydzierżawił ją, a trzy lata później przejął na własność Oskar Schindler. Przy produkcji emaliowanych naczyń oraz zapalników do bomb lotniczych i pocisków armatnich zatrudniał Żydów, dzięki czemu uratował przed eksterminacją ponad tysiąc osób. Schindler mieszkał w Krakowie do 1944 r., później przeniósł się do Czechosłowacji. O wydarzeniach w fabryce świat usłyszał dzięki dwóm osobom. W 1982 r. australijski prozaik Thomas Keneally opisał historię morawskiego Niemca, za co otrzymał prestiżową nagrodę Booker Prandze. Jedenaście lat później amerykański reżyser Steven Spielberg przeniósł Listę Schindlera na wielki ekran. 

Poza szlakiem, choć uważam, że niesłusznie :) znajdują się następujące obiekty:

• Wodociąg imienia Franciszka Józefa  - GPS: N50 02.534 E19 50.473

Nowoczesny miejski Wodociąg Pompowy imienia Franciszka Józefa I, zaprojektowany przez R. Ingardena, został otwarty na Bielanach w 1901 r. Budowa trwała 2 lata. Była to najdroższa inwestycja Krakowa ze wszystkich ówczesnych przedsięwzięć inżynieryjnych. W 1918 r. sieć wodociągowa miała ok. 140 km długości.